Verkorte weergave van en notities bij ‘- Bevestiging – erfdeel en opdracht | Anna Terruwe – bevinding en perspectief’ met bijdragen van Prof. Dr. H.W.J. Vekeman (red.), O.E.L. van Breemen, Dr. A.A.A. Terruwe, Dr. A.W. Mante, J.J.C. Marlet, Drs. J. van Wieringen, P. Becaus, Drs. K. de Jong, Drs. B.W.J.M. Banning, Prof. Dr. B. Goudzwaard, Dr. P.H.J.J. Terhal, A. Schortinghuis-Sprangers, Drs. E. de Jongh, Drs. E.J. Korthals-Altes, M.A.M.F. Gardeniers-Berendsen, Drs. L.P. Panday, Prof. Dr. E.M.H. Hirsch Ballin, Br. Dr. R. Stockmann, H. Wouters en Dr. J.M.F.A. Kiekens.
Leestijd ruim 9 minuten
Een bijzonder element in het werk van psychiater Anna Terruwe (1911-2004) is het nieuwe perspectief op de toekomst dat mag spreken uit onze omgang met wat liefde heet. In onze samenleving van vandaag de dag lijkt de omgang met liefde soms ver weg. Daarmee blijft onze maatschappij zeker voor een deel een gebeuren dat met een gebrek aan bevestiging in de kinderschoenen blijft. In deze bijdrage wordt daarom een menswording besproken. De affectiviteit die daarvoor nodig is wordt onder de aandacht gebracht en in aansluiting daarop wordt goedheid als een innerlijke gesteldheid besproken. In een haptische ruimte geven anderen ons een eigenwaarde waardoor een anders gesloten gesloten bestaanswijze geopend wordt. Er is werk te doen voor ieder omdat zo de liefde lijkt.
Bevestiging als kern van geluk
Anna Terruwe beschrijft de mens als een wezen met verstand, gevoel en verbondenheid. De verbinding zorgt ervoor dat er contact is met een wereld van waarden. Daaruit kan een mens groei ontvangen. Verbondenheid is volgens Terruwe op drie manieren te karakteriseren. In een verbinding van de mens met materie ontstaat een lichamelijke menswording. Uit een verbinding van de mens met de andere mens ontstaat de psychische menswording. Een geestelijke menswording ontstaat in een verbinding van mensen tot de geestelijke wereld.
Een lichamelijke menswording door een verbinding met materie, zoals voedsel en kleding, is minder eenvoudig dan het lijkt. Zo is een deel van geluk van materie afhankelijk. Een psychische menswording ziet Terruwe als een soort tweede geboorte van de mens waarin een cruciale rol is weggelegd voor bevestiging. Zonder de bevestiging kan een mens geen zin aan het leven geven. Dit maakt de bevestiging de kern van menselijk geluk. Psychische en geestelijke menswording zijn onderling verbonden. Voor wat Terruwe karakteriseert als een waar-menselijke omgang, waarin het begrip goedheid van mensen tot elkaar wordt vormgegeven, speelt in die verbinding de hoofdrol.
Onwankelbaar vertrouwen en affectiviteit
In geschriften van Anna Terruwe wordt vaak ingegaan op wat zij betitelt als de ‘frustratieneurose’. Klachten van cliënten in haar tijd als psychiater hadden te maken met gevoelens van angst en eenzaamheid, beperkingen bij het maken van contact, dat wat zij als een identiteitsstoornis benoemde en vervreemding van zichzelf. Die vervreemding zou kunnen leiden tot depressie en suïcide. Het viel Terruwe op dat dit lijden veel gave en begaafde mensen trof. Het waren mensen waarvan wij misschien niet zouden verwachten dat dit hen zou overkomen.
Bij de behandeling van haar cliënten met frustratieneurose ontdekte Anna Terruwe iets dat zij in haar werken betitelt als ‘bevestiging’. De empirie van de bevestiging werd tijdens de behandeling neergelegd onder een levende microscoop van betrokken aandacht en bewondering voor de ander. Die ander waardeerde die situatie vervolgens met een onwankelbaar vertrouwen.
In dit alles bevindt zich de affectiviteit: als ik zelf geraakt ben kan ik de ander raken; ‘to touch is being touched’. Voor Anna Terruwe heeft affectiviteit te maken met een in kwetsbaarheid ontdekken van elkaars verborgen goedheid. Er ontstond in het werk in haar praktijk een affectieve in plaats van slechts effectieve therapie.
Effectiviteit besmet de affectiviteit
In het werk van Anna Terruwe worden affectiviteit en effectiviteit als tegengesteld aan elkaar gepresenteerd. Een ontvankelijkheid voor de waarden die een mens in beweging zetten naar de ander ziet Terruwe als affectiviteit en een geïsoleerde streving naar een nuttigheid van iets ziet zij als effectiviteit. Effectiviteit besmet de mogelijkheid tot affectiviteit. Het begrip effectiviteit ontdoet ze van de glans van het begrip.
Volgens Anna Terruwe is het beschrijven van het verschijnsel bevestiging niet goed mogelijk. Het verschijnsel kan immers niet alleen in woorden worden gevat en hoort daarmee ook niet tot de wereld van ons kennend intellect. Bevestiging is volgens haar een fundamentele vervulling van ons bestaan. Die fundamentele bestaansvervulling kan alleen worden gekend door deze te ervaren.
De bevestiging is een onthulling van waarde en goedheid tussen mensen, zo schrijft Anna Terruwe. Er wordt mee uitgedrukt dat een ander in zichzelf goed is. Daaruit moet wel volgen dat bevestiging zich afspeelt in een wereld van goedheid. Die wereld is een wereld waarin we ons bij elkaar thuis voelen terwijl wij mogen zijn wie we zijn en zoals we zijn. Goedheid is een innerlijke gesteldheid, betoogt de psychiater, waarin we van nature ontvankelijk zijn voor de goedheid van anderen. In de goedheid van de ander scheppen wij mensen van nature een behagen.
Ontvankelijkheid en openheid kunnen ontstaan omdat de mens als een open wezen een drang kent naar openheid. Mensen zijn immers steeds gericht op de ander en op de wereld buiten zich. Ieder mens ontdekt in zichzelf een scheppend vermogen in de eigen wereld en daarbuiten waardoor bewustwording kan ontstaan in het kennen en in het voelen.
De ander geeft een eigenwaarde
Het zijn anderen die ons een eigenwaarde doen laten beseffen. Dit besef van de eigenwaarde kan gelden als een wezenlijk proces tot persoonlijke groei. In belangeloze ontmoetingen met anderen wordt daarbij een proces op gang gebracht tot psychische menswording. De relatie die in deze bevestigende ontmoetingen ontstaat kan therapeutisch worden ingezet.
Eenmaal ingezet kan een proces tot persoonlijke groei een lange tijd in beslag nemen. Het geven van non-verbale signalen waarmee aangeraakt wordt en aanrakingen zelf vervullen in zo’n proces een belangrijke rol. Het hoort tot de diepste behoeften van mensen om te zien en vooral gezien te worden.
Ontmoeting in de haptische ruimte
De bevestiging in een ontmoeting in een gemeenschap vindt plaats in de haptische ruimte. In die ruimte zijn mensen bij elkaar betrokken. Door ontgrenzing ontstaat verruiming waardoor ontspanning en rust voelbaar worden. In haptische ruimte reiken mensen tastend en voelend naar elkaar uit en raken elkaar – ook op afstand – aan. De aanraking gebeurt met het menselijke aan- en invoelende vermogen dat wil zeggen met alles wat de bevestiging in een mens laat uitstralen.
Bevestiging is een wederzijdse onthulling van de goedheid tussen mensen. En het goede is wat uit zichzelf waard is om gezocht te worden. In een bevestigende bejegening worden mensen geopend en ontvangen zij hun gevoel van eigenwaarde. Om met een eigen waardenwereld in contact te kunnen komen is een opening tussen mensen noodzakelijk. En de eigenwaarde is noodzakelijk voor mensen om authentiek te kunnen gaan kiezen.
Als een waardering voor de ander ontstaat kan er pas sprake zijn van een waarachtig menselijke existentie. Vanuit het geven en ontvangen van liefde worden relaties gemaakt en onderhouden. Het zijn activiteiten die door de bevestiging worden gedragen. Als de waardering verminderd raakt ontstaat de zelfbevestiging. Zelfbevestiging kan op verschillende manieren verlopen. Zo kan een hogere status, een schijn-waardegevoel, nagestreefd worden door de ander verdacht te maken. Door intimidatie en tiranniseren kan de ander ook worden gekleineerd. De zelfbevestiging is een sluipmoordenaar van menselijk geluk.
Bevestiging doorbreekt gesloten bestaanswijze
Een gesloten bestaanswijze, waarin de mens op zichzelf en op het eigenbelang is gericht, wordt met bevestiging doorbroken. De bevestiging brengt met zich mee dat een waardegevoel ervaren wordt waarbij de mens zich keert naar hem of haar die waarden onder de aandacht brengt. De opening die daaruit volgt is dus niet alleen gericht op bevestiging maar op heel de wereld van waarden. Zo ontstaat door bevestiging een open bestaanswijze. Daarin schenkt het waardegevoel een identiteit aan de mens waarmee die in staat gesteld wordt om de eigen waardewereld te herkennen.
In een klimaat van de bevestiging voelen wij ons goed met elkaar. Daarin wordt de bevestigende kracht het diepst en sterkst ervaren in de weerhoudende liefde. Daarin past de ene mens de uiting van liefde geheel aan de ontvangende ander aan. De weerhouding van liefde heeft ermee te maken dat de ander wordt behoed.
In de bevestigingsleer van Anna Terruwe is het begrip goedheid zo overladen met positiviteit dat het begrip hoop kan geven op een werkelijk vrije toekomst. De goedheid kan ervoor zorgen dat de zekere anonimiteit opgeheven wordt. Uit een ‘er zijn’ ontstaat immers mogelijk een bloei naar een ‘zelf zijn’; een zichzelf zijn. In dit proces onthullen we ons als ieder een uniek wezen met een eigen waarde dat daardoor in een vrede kan komen met zichzelf.
Goedheid leidt tot een zichzelf zijn
Omdat goedheid leidt tot een zichzelf zijn komen we in aanraking met het begrip vertrouwen. Zichzelf met vertrouwen leren kennen is een relationeel proces. Misschien merkwaardig is het dat wij voor een met vertrouwen leren kennen anderen nodig blijken te hebben. Een mens mag namelijk door een ander aan zichzelf worden geschonken. Daarbij moet het aanbod aangepast zijn aan de persoon van de ontvanger wil uiteindelijk in een vertrouwen een schenking aan zichzelf gestalte kunnen krijgen.
Omdat afstemming nodig is om een ander een schenking aan zichzelf te geven kan een goedheidservaring alleen in een belangeloosheid aan een ander worden bezorgd. Goedheid beantwoordt aan onze natuur omdat de mens in zichzelf tot de liefde van anderen geordend is. Omdat belangeloosheid een eis is bij de ontwikkeling van de goedheidservaring is bevestiging geen strategie, geen techniek of truc uit een psychische of sociale toverdoos. De basis van bevestiging is gelegen in ons gevoelsleven.
Bevestiging niet alleen in spreekkamers
De ontdekking van het proces van goedheid in de bevestigingsleer kan resulteren in een kritische cultuurtheorie. Ons cultuurpatroon is getekend door onechtheid met alle manoeuvres van overigens goede wil die een kenmerk hebben van ontkenning in plaats van bevestiging. De ontdekking van de goedheid moet wel resulteren in een optimistisch ontwerp voor de toekomst. Uit deze constatering mag volgen dat bevestigingsleer niet voorbehouden kan zijn aan spreekkamers van behandelaars. De bevestigingsleer kan ‘de straat op’ om de theorie en meer verder vorm te geven.
In onze tijd lijkt het dat er een onvervulde hunkering bestaat naar bevestiging door anderen. Omdat die waarschijnlijk veel van ons gedrag doordrenkt komt, ook door het economische gedrag, ons streven naar geluk op een dwaalspoor. Als zonder weerhouding economisch wordt opgetreden ontstaat door steeds meer verrijking een steeds grotere armoede. De weerhouding in de bevestigingstheorie kan ook economisch gelden als een kracht tot verandering.
In de zorg van vandaag wordt een relatie tussen behandelaar en patiënt in de richting geduwd van een handelsovereenkomst. Zo ontstaat een administratief waterhoofd waaraan velen binnen de zorg kunnen bezwijken. Dit gegeven pleit ervoor dat de relatie behandelaar en patiënt op bevestiging en vertrouwen gebaseerd zou moeten blijven danwel daarnaar terug mag. De vrijheid van handelen tussen behandelaar en patiënt zou nimmer van buitenaf zo beperkt mogen zijn als in een administratief waterhoofd.
Literatuur
Prof. Dr. Herman Vekeman (red.), ‘- Bevestiging – erfdeel en opdracht – Anna Terruwe – bevinding en perspectief’, Uitgeverij DAMON Budel, 2004.
Eerdere items
Drs. Leander P. TIjdhof, ‘Goedheid als wezen van contact’, https://haptonomiehaptotherapie.com/2016/07/03/goedheid-als-wezen-van-contact/, Kennisweb haptonomie, Stichting Kenniscentrum Haptonomie Hapsis Utrecht (3 juli 2016).
Drs. Leander P. Tijdhof, ‘Vruchtbaarheid van openheid’, https://haptonomiehaptotherapie.com/2016/06/14/vruchtbaarheid-van-openheid/, Kennisweb haptonomie, Stichting Kenniscentrum Haptonomie Hapsis Utrecht (14 juni 2016).
Annotatie
Drs. Leander P. Tijdhof, ‘Zoeken naar de goedheid’, https://haptonomiehaptotherapie.com/2016/12/10/zoeken-naar-de-goedheid/, Kennisweb haptonomie, Stichting Kenniscentrum Haptonomie Hapsis Utrecht (10 december 2016).
Anna Terruwe 